Assos Tarihi

Assos, M.Ö. 7. yüzyılda Ege adalarından biri olan Midilli (Lesbos) Adası’ndan gelen Aioller tarafından Anadolu’nun batısında bulunan Troas bölgesinin güney kıyısında kurulmuş. Kent, denizden yaklaşık 238 metre yükseklikteki andezit bir tepe özerinde yer alıyor. Kentte hemen hemen bütün yapıların inşasında volkanik bir taş türü olan andezit kullanılmış. 

Assos’un kuzeyinden geçen Tuzla Çayı (Satnioeis), Kaz Dağı (İda)’nın batı yamaçlarından doğuyor, Baba Burnu (Lekton) ve Dalyan (Aleksandreia Troas) arasından denize dökülüyor. 

Assos Antik Liman

Homeros’un İlyada destanında adı geçen Pedasos’un, Assos olduğu düşünülüyor. Amasyalı Coğrafyacı Strabon, Assos civarındaki bölgede Leglerin yaşadıklarını yazar. Ancak arkeolojik verilere göre; Midilli’den gelen Aioller, M.Ö. 560 yılında Lidya Krallığı’nın kontrolüne geçmiş.

Lidya Krallığı döneminde Assos, Troas Bölgesi’nin en güçlü ve en önemli şehirlerinden biri olmuş. Lidya Krallığı, M.Ö. 548 yılında Persler tarafından yıkılınca Anadolu topraları Pers hakimiyetine geçiyor. Troas Bölgesi ve Assos da Frigya Satraplığı‘na bağlanıyor.

M.Ö. 5. yüzyılda Atina önderliğinde Perslere karşı oluşturulan Atik-Delos Deniz Birliği’ne katılan Assos, yıllık 26.202 kg gümüş vergi öder. 

Persli satraf Ariobarzanes’in Pers kralına karşı ayaklanması üzerine Assos, M.Ö. 365 yılında Persler tarafından kuşatılır. Ancak kent ele geçirilemez. 

Bu olayın hemen ardından Banker Eubulos, Assos şehrinin yöneticisi olarak bağımsızlığını ilan eder. Eubulos’un ölümünden sonra kölesi "Hadım" Hermias, Assos üzerinde hakimiyet kurmayı başarır.

Assos Antik Liman ve Deniz

Biritanyalı bir köle olan Hermias’ın üstün yetenekleri Eubulos’u etkilemiş olmalıdır. Bu yüzden Hermias, Atina’ya felsefe eğitimi almak için gönderilmiştir. 

Platon’nun öğrencisi olan Hermias, dostları Ksenokrates ve Aristoteles’i, Assos‘a davet etmiş ve Aristoteles’i kızkardeşi ya da evlatlığı olan Pythias ile evlendirmiştir. Aristoteles, Assos’ta felsefe okulu kurmuş, burada 3 yıl kalarak dersler vermiştir. (M.Ö. 347-345) M.Ö. 345 yılında Hermias’ın Persler tarafından tutuklanarak öldürülmesi ile Assos yeniden Pers kontrolüne geçince Aristoteles, Assos’tan ayrılmak zorunda kalmıştır. 

M.Ö. 334 yılında Biga yakınındaki Granikos ırmağı kıyısında Büyük İskender’in Perslere karşı kazandığı zafer sonrasında Assos yeniden özgürlüğüne kavuşur. Assos M.Ö. 323 yılında Büyük İskender’in ölümünden sonra önce Seleukos Krallığı’nın daha sonra da Bergama Krallığı’nın egemenliği altına girer. 

Liman Genel Görünüm

M.Ö. 133 yılında III. Attalos’un vasiyeti ile Assos, Roma İmparatorluğu topraklarına katılır. İlk Hristiyan azizlerinden Paulos, Alexsandeia Troas’dan (Dalyan) Lesbos’a (Midilli Adası’na) doğru yaptığı seyahat sırasında Assos’u ziyaret eder. 

Selçuklu Sultanı Süleyman Şah 1080 yılında Troas şehirlerini ele geçirir. I. Haçlı Seferi’ne katılan askerlerin bölgeden geçmesi sırasında oluşan karışıklığı fırsat bilen Aleksius, Troas Bölgesi’ni tekrar ele geçirir (1097) 

Bizanslı komutan Makhron yönetimindeki Assos, 1306 yılında Türkler tarafından kuşatılır ancak ele geçirilemez.

14. yüzyılın başında Troas Bölgesi’nin tamamı Osmanlı İmparatorluğu topraklarına dahil olur. 1838 yılında tapınağa ait bazı kabartmalı bloklar Sultan II.Mahmut tarafından Fransız Arkeolog Raoul-Rochett’e hediye edilir. Bu bloklar daha sonra Louvre Müzesi’ne götürülür. 1864 yılı Kasım ayında Assos’taki kalıntıların taşları bir Türk subayının gözetiminde sökülerek Silahhane’deki liman yapımında kullanılmak üzere gemilerle İstanbul’a sevk edilir.

Antik Liman Manzarası 

Amerikan Arkeoloji Enstitüsü adına Osmanlı Devleti’nden alınan izin ile 9 nisan 1881 yılında J.T. Clarke ve F.H Bacon başkanlığında yürütülen kazı çalışmaları 1884 yılında sona erer. Kazıda ele geçen buluntular Osmanlı Devleti ile Amerikalı kazı heyeti arasında paylaşılır.   

Günümüzde, Assos’taki kalıntılar arasında; akropoldeki Athena Tapınağı, Bizans surları, Hüdavendigar Camisi, Hüdavendigar Köprüsü, akropolün eteklerindeki antik yol ve yolun iki tarafındaki  mezar, şehir surları, gymnasion, agora, stoa, bouleuterion (meclis binası), tiyatro ve kilise bulunuyor.